สารบัญ คัมภีร์อัฏฐสาลินี

• 🔅 นิทานกถา

  เนื้อหาในส่วนนี้จะบรรยายถึงเหตุการณ์ที่พระพุทธเจ้าเสด็จขึ้นไปแสดงพระอภิธรรมโปรดพุทธมารดาบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ เป็นเวลา ๓ เดือนเต็ม การแสดงธรรมครั้งนั้นเป็นการแสดงโดยพิสดารและเป็นต้นกำเนิดของพระอภิธรรมปิฎกทั้งหมด ซึ่งพระสารีบุตรเถระได้ฟังแล้วนำมาถ่ายทอดแก่มวลมนุษย์ต่อไป

  ๑. ปฐมเหตุแห่งพระอภิธรรม
  ๒. การเสด็จสู่สวรรค์ชั้นดาวดึงส์
  ๓. การถ่ายทอดพระอภิธรรมสู่โลกมนุษย์
  ๔. การสังคายนาพระอภิธรรมครั้งแรก

---

• 🔅 มาติกา

  มาติกา หรือแม่บท คือหัวข้อธรรมที่พระพุทธองค์ทรงยกขึ้นเป็นบทตั้งก่อนจะอธิบายเนื้อความโดยละเอียด เปรียบเสมือนสารบัญของสภาวธรรมทั้งหมด ในส่วนนี้จะจำแนกเป็น ๒ ส่วนหลักคือ ติกมาติกา (หมวด ๓) และ ทุกมาติกา (หมวด ๒) ซึ่งเป็นโครงสร้างหลักของพระอภิธรรมทั้งหมด

  ๑. ติกมาติกา ธรรมะหมวด ๓ (๒๒ หมวด)
  ๒. อภิธรรมทุกมาติกา ธรรมะหมวด ๒ จากพระอภิธรรม (๑๐๐ หมวด)
  ๓. สุตตันติกทุกมาติกา ธรรมะหมวด ๒ จากพระสูตร (๔๒ หมวด)
  
  สวดบาลี ☸️มาติกาพร้อมคำแปล (สำเนียงลังกา)
  อธิบายความ ทั้ง ๑๖๔ หัวข้อ

---

• 🔅 จิตตุปปาทกัณฑ์

  ในบทนี้จะอธิบายถึงการเกิดขึ้นของจิตแต่ละดวงโดยละเอียดว่าประกอบด้วยเจตสิกอะไรบ้าง มีอารมณ์และวัตถุที่อาศัยเกิดคืออะไร การศึกษาในบทนี้จะทำให้เข้าใจธรรมชาติของจิตใจมนุษย์อย่างลึกซึ้ง ตั้งแต่กุศลจิตอันเป็นจิตที่งดงาม ไปจนถึงอกุศลจิตที่เป็นเหตุแห่งทุกข์ทั้งปวง

  ๑. การจำแนกสภาวะแห่งจิต
  ๒. กามาวจรจิต
  ๓. รูปาวจรจิต
  ๔. อรูปาวจรจิต
  ๕. โลกุตตรจิต
  ๖. การจำแนกธรรมตามมาติกาที่เหลือ

---

• 🔅 รูปกัณฑ์

  รูปธรรมทั้ง ๒๘ แบ่งเป็น ๒ กลุ่มใหญ่คือ ๑) มหาภูตรูป ๔ ได้แก่ ดิน น้ำ ไฟ ลม ซึ่งเป็นรูปแท้และเป็นประธานของรูปทั้งปวง และ ๒) อุปาทายรูป ๒๔ คือรูปที่ต้องอาศัยมหาภูตรูปเกิด เช่น ตา หู จมูก ลิ้น กาย เป็นต้น การเข้าใจเรื่องรูปโดยละเอียดจะช่วยให้คลายความยึดมั่นถือมั่นในร่างกายและวัตถุต่างๆ ได้

  ๑. การจำแนกสภาวะแห่งรูปธรรม
  ๒. มหาภูตรูป ๔
  ๓. อุปาทายรูป ๒๔
  ๔. รูปสมุฏฐาน ๔
  ๕. รูปกลาป

---

• 🔅 นิกเขปกัณฑ์

  ลักษณะการอธิบายในบทนี้มักเป็นรูปแบบการถาม-ตอบ หรือการจัดกลุ่มธรรมะลงในหมวดต่างๆ ที่ซับซ้อนขึ้น เป็นการทดสอบความเข้าใจและช่วยให้ผู้ศึกษาสามารถเชื่อมโยงความรู้จากแต่ละบทเข้าด้วยกันได้อย่างเป็นระบบ ทำให้เห็นความสัมพันธ์ของสภาวธรรมทั้งหมดในภาพรวม

  ๑. นิกเขปกัณฑ์
  ๒. ติกนิกเขป
  ๓. ทุกนิกเขป
  

---

• 🔅 อรรถกถาโยชนา

  ในบทสุดท้ายนี้ พระอรรถกถาจารย์ได้กล่าวสรุปเนื้อหาทั้งหมดโดยย่อและชี้ให้เห็นถึงประโยชน์อันยิ่งใหญ่ของการศึกษาพระอภิธรรมว่า เป็นไปเพื่อความเข้าใจในสภาวธรรมตามความเป็นจริง อันจะนำไปสู่การเจริญปัญญาเพื่อความสิ้นไปแห่งอาสวกิเลสในที่สุด เป็นการให้กำลังใจแก่ผู้ศึกษาให้มุ่งมั่นปฏิบัติต่อไป

  ๑. บทสรุปแห่งอรรถกถา
  ๒. ผู้รจนาและสถานที่
  ๓. คำอธิษฐานและอานิสงส์
  ๔. นิคมคาถา