ขุททก.อ.
“ขุททกปาฐ อฏฺฐกถา”
อธิบายคัมภีร์ ขุททกปาฐะ (พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕)
ความหมายของชื่อคัมภีร์
“ปรมตฺถโชติกา” (ปะ-ระ-มัด-ถะ-โช-ติ-กา) แปลว่า “คัมภีร์ที่ส่องแสงสว่างในเนื้อความอันเป็นประโยชน์สูงสุด” หรือ “เครื่องส่องความแห่งปรมัตถ์ให้รุ่งเรือง” ชื่อนี้เป็นชื่ออรรถกถาที่รจนาโดยพระอรรถกถาจารย์ผู้ยิ่งใหญ่ คือ พระพุทธโฆสาจารย์ ซึ่งท่านได้ใช้นามปรมัตถโชติกานี้สำหรับอรรถกถาที่อธิบายความในขุททกปาฐและสุตตนิบาต
เนื้อหาและบทบาทของอรรถกถา
อรรถกถานี้ทำหน้าที่อธิบายขยายความเนื้อหาในคัมภีร์ “ขุททกปาฐะ” ซึ่งเป็น “หนังสือเรียนเล่มแรก” แห่งพระพุทธศาสนา ประกอบด้วยบทสวดและพระสูตรสั้นๆ ๙ บท บทบาทที่สำคัญที่สุดของปรมัตถโชติกา คือการให้รายละเอียดที่ไม่มีอยู่ในตัวบทพระไตรปิฎก โดยเฉพาะอย่างยิ่ง:
- การเล่าเรื่องเบื้องหลัง (นิทาน): อรรถกถาจะเล่าถึงที่มาของพระสูตรสำคัญๆ ว่าเกิดขึ้นได้อย่างไร เช่น
- มงคลสูตร: เล่าเรื่องเทวดาที่ไปทูลถามปัญหาเรื่องมงคลกับพระพุทธเจ้า จนเป็นที่มาของมงคล ๓๘ ประการ
- รตนสูตร เล่าถึงเหตุการณ์ที่กรุงเวสาลีประสบภัยพิบัติร้ายแรง พระพุทธองค์จึงทรงสอนพระอานนท์ให้สวดพระสูตรนี้เพื่อขจัดภัย
- ติโรกุฑฑสูตร เล่าเรื่องเปรตญาติของพระเจ้าพิมพิสาร อันเป็นที่มาของการอุทิศส่วนกุศล
การอธิบายความหมาย อรรถกถาจะอธิบายความหมายของคำศัพท์และเนื้อความในแต่ละบทอย่างละเอียด เช่น อธิบายความหมายของการ “ถึงสรณะ” ว่ามีความลึกซึ้งอย่างไร หรืออธิบายคุณของพระรัตนตรัยแต่ละอย่างในรตนสูตร
คุณค่าและความสำคัญ
คัมภีร์ขุททกปาฐะในพระไตรปิฎกนั้นมีเพียงตัวบทสวดและคาถาที่สั้นกระชับ อรรถกถาปรมัตถโชติกาจึงมีความสำคัญอย่างยิ่งยวดในการ “เติมเต็ม” เรื่องราวและบริบทให้สมบูรณ์ ทำให้ผู้ศึกษาไม่ได้เพียงแค่ท่องจำบทสวด แต่เข้าใจถึงที่มา คุณค่า และอานุภาพของแต่ละบทได้อย่างลึกซึ้ง
☸️ ขุททกปาฐ อฏฺฐกถา หรือ ปรมัตถโชติกา คือแสงสว่างที่ส่องไปยังคัมภีร์เริ่มต้นของชาวพุทธ เป็นผลงานของพระพุทธโฆสาจารย์ที่ช่วยทำให้เราเข้าใจว่าเบื้องหลังทุกคาถาที่เราสวดนั้นมีเหตุการณ์และพระมหากรุณาธิคุณของพระพุทธองค์ซ่อนอยู่เสมอ สมดังชื่อคัมภีร์ที่ช่วยส่องความหมายอันสูงสุดให้รุ่งเรือง