ธ.อ.
“ธมฺมปทฏฺฐกถา”
อรรถกถา อธิยาย ธรรมบท พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
ความหมายของชื่อคัมภีร์ “ธมฺมปทฏฺฐกถา” (ทำ-มะ-ปะ-ทัด-ถะ-กะ-ถา) มาจากศัพท์บาลี ๓ คำ คือ “ธมฺม” (ธรรมะ) + “ปท” (บาทคาถา) + “อฏฺฐกถา” (คำอธิบาย) ดังนั้น ธัมมปทัฏฐกถา จึงหมายถึง “คัมภีร์อรรถกถาที่อธิบายความแห่งบาทคาถาธรรม” หรือที่เรียกสั้นๆ ว่า “อรรถกถาธรรมบท” ซึ่งรจนาโดยพระอรรถกถาจารย์ผู้ยิ่งใหญ่ คือ พระพุทธโฆสาจารย์
เนื้อหาและบทบาทของอรรถกถา
คัมภีร์นี้มีความสำคัญอย่างยิ่งยวดและเป็นที่รู้จักแพร่หลายที่สุดเล่มหนึ่งในบรรดาอรรถกถาทั้งหลาย เพราะเป็นคัมภีร์ที่เล่า นิทาน (ต้นเรื่อง) ของพระคาถาธรรมบททั้ง ๔๒๓ คาถา เนื่องจากในพระไตรปิฎกจะมีเพียงตัวบทคาถาเท่านั้น อรรถกถาเล่มนี้จึงเข้ามาทำหน้าที่สำคัญอย่างยิ่งในการให้บริบทและความหมายที่สมบูรณ์ โดยในแต่ละคาถา อรรถกถาจะอธิบายถึง:
- ๑. นิทานวัตถุ (เรื่องราวเบื้องหลัง): เล่าว่าพระพุทธองค์ทรงปรารภถึงบุคคลใด หรือเหตุการณ์อะไรจึงได้ตรัสพระคาถานั้นๆ ขึ้น ซึ่งมีตั้งแต่เรื่องของพระภิกษุ, สามเณร, อุบาสก, อุบาสิกา, ไปจนถึงพระราชา, เศรษฐี, คนยากจน หรือแม้แต่เทวดาและมาร
- ๒. การอธิบายความ (ปทวณฺณนา): หลังจากเล่าจบ ก็จะมีการอธิบายความหมายของศัพท์และไวยากรณ์ในคาถานั้นๆ อย่างละเอียด
- ๓. ผลของการแสดงธรรม: เล่าถึงผลที่เกิดขึ้นหลังจากที่บุคคลในเรื่องได้ฟังพระคาถานั้นๆ จบลง เช่น บางคนได้บรรลุเป็นพระอริยบุคคลในระดับต่างๆ หรือบางคนเกิดความเลื่อมใสตั้งมั่นในพระรัตนตรัย
เรื่องราวที่โด่งดังมากมาย เช่น เรื่องพระจักขุบาลเถระ, นางกาลียักษิณี, เรื่องเศรษฐีขี้เหนียว, เรื่องภิกษุชาวเมืองโกสัมพีที่ทะเลาะกัน ล้วนมีที่มาจากอรรถกถาเล่มนี้ทั้งสิ้น
คุณค่าและความสำคัญ ธัมมปทัฏฐกถาคือคัมภีร์ที่ทำให้ “ธรรมบท” อันเป็นแก่นธรรมที่ลึกซึ้ง กลายเป็นเรื่องราวที่เข้าถึงได้ง่ายเป็นคลังบทธรรมที่ยิ่งใหญ่ที่ถูกนำไปใช้อ้างอิงในการแสดงธรรมเทศนา, การเรียนการสอนพุทธศาสนา, และเป็นแรงบันดาลใจในการสร้างสมความดี
☸️ ธัมมปทัฏฐกถา คือคัมภีร์ที่เต็มเปี่ยมด้วยคติธรรมของคาถาธรรมบท เป็นผลงานชิ้นเอกของพระพุทธโฆสาจารย์ที่ช่วยร้อยเรียงเหตุการณ์ในชีวิตประจำวันของผู้คนในสมัยพุทธกาลให้เข้ากับสัจธรรมอันเป็นอมตะธรรมได้อย่างลงตัว การศึกษาคัมภีร์นี้จึงไม่เพียงทำให้เข้าใจความหมายของพุทธพจน์ แต่ยังทำให้เห็นภาพการทำงานของกฎแห่งกรรมและความเมตตาของพระพุทธองค์ได้อย่างชัดเจนที่สุด