ที.ปา.
“ทีฆนิกาย ปาฏิกวคฺค”
ความหมายของชื่อคัมภีร์ “ปาฏิกวคฺค” (ปา-ติ-กะ-วัก) แปลว่า “หมวดปาฏิกะ” โดยเป็นชื่อที่ตั้งตามพระสูตรแรกที่ปรากฏในหมวดนี้ คือ “ปาฏิกสูตร” ซึ่งว่าด้วยเรื่องราวของปาฏิกบุตร ปาฏิกวรรคเป็นวรรคสุดท้ายของทีฆนิกาย ต่อจากสีลขันธวรรค (เล่ม ๙) และมหาวรรค (เล่ม ๑๐)
เนื้อหาและภาพรวมของพระสูตร
ปาฏิกวรรคประกอบด้วยพระสูตรขนาดยาว ๑๑ พระสูตร ซึ่งมีเนื้อหาที่หลากหลายและมีความสำคัญอย่างยิ่งในหลายแง่มุม ตั้งแต่เรื่องจักรวาลวิทยา, สังคม, การปกครอง, ไปจนถึงหลักปฏิบัติสำหรับคฤหัสถ์ พระสูตรเด่นในหมวดนี้ได้แก่:
- จักกวัตติสูตร: ว่าด้วยพระเจ้าจักรพรรดิผู้ทรงธรรม, การเสื่อมลงของศีลธรรมในสังคมมนุษย์ที่จะนำไปสู่ยุคแห่งความหายนะ (มิคสัญญี), และคำพยากรณ์ถึงการมาตรัสรู้ของ พระศรีอริยเมตไตรยพุทธเจ้า ในอนาคต
- อัคคัญญสูตร: ว่าด้วยกำเนิดของโลกและสังคมมนุษย์ในมุมมองของพระพุทธศาสนา ทรงเล่าถึงวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิต, การเกิดชนชั้นวรรณะต่างๆ และสถาบันพระมหากษัตริย์ ซึ่งเป็นการตอบโต้และชี้แจงความเชื่อเรื่องวรรณะของศาสนาพราหมณ์
- สิงคาลกสูตร: ว่าด้วยข้อปฏิบัติของคฤหัสถ์ ได้รับการยกย่องว่าเป็น “วินัยของชาวบ้าน” พระพุทธองค์ทรงสอนสิงคาลกมาณพให้รู้จักการไหว้ทิศ ๖ ที่ถูกต้อง ซึ่งหมายถึงการปฏิบัติตนให้เหมาะสมต่อบุคคลรอบข้าง ๖ กลุ่ม คือ บิดามารดา, ครูอาจารย์, บุตรภรรยา, มิตรสหาย, บ่าวไพร่, และสมณพราหมณ์
- สังคีติสูตร และ ทสุตตรสูตร: เป็น ๒ พระสูตรที่มีรูปแบบคล้ายพระอภิธรรมอย่างยิ่ง โดยพระสารีบุตรเถระเป็นผู้แสดงธรรมต่อหน้าพระพักตร์ เป็นการรวบรวมหัวข้อธรรมะต่างๆ มาจัดเป็นหมวดหมู่ตามตัวเลข ตั้งแต่หมวด ๑ ถึงหมวด ๑๐ เพื่อความสะดวกในการท่องจำและสืบทอดคำสอน (สังคายนา)
คุณค่าและความสำคัญ
ปาฏิกวรรคมีความสำคัญอย่างยิ่งในการนำเสนอคำสอนของพระพุทธศาสนาในระดับมหภาค ที่ไม่ได้จำกัดอยู่แค่เรื่องการปฏิบัติเพื่อความหลุดพ้นส่วนตนเท่านั้น แต่ยังครอบคลุมไปถึงเรื่องโครงสร้างสังคม, การปกครอง, จริยศาสตร์สากล และมุมมองต่อประวัติศาสตร์และอนาคตของโลก คัมภีร์หมวดนี้จึงเป็นแหล่งคำสอนที่แสดงถึงพระปัญญาคุณของพระพุทธเจ้าที่หยั่งรู้และเข้าใจในทุกมิติของชีวิตและสังคม
☸️ ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค คือบทสรุปอันยิ่งใหญ่ของชุมนุมพระสูตรขนาดยาว ที่รวบรวมคำสอนอันทรงคุณค่าและมีอิทธิพลอย่างสูงต่อสังคมชาวพุทธไว้ในที่เดียว เป็นหมวดที่แสดงให้เห็นว่าพระพุทธศาสนาไม่ได้สอนเพียงการหลีกเร้นออกจากโลก แต่ยังมอบหลักการและแนวทางสำหรับการอยู่ร่วมกันในสังคมอย่างสันติสุข การสร้างรัฐในอุดมคติ และการวางรากฐานชีวิตที่ดีงามสำหรับคฤหัสถ์ทุกคน