ที.สี.
“ทีฆนิกาย สีลกฺขนฺธวคฺค”
สีลขันธวรรค (หมวดที่ ๑ จาก ๓ หมวดของทีฆนิกาย)
ความหมายของคัมภีร์ “สีลกฺขนฺธวคฺค” (สี-ลัก-ขัน-ทะ-วัก) มาจากศัพท์บาลี ๓ คำ คือ “สีล” (ศีล) + “ขนฺธ” (กอง) + “วคฺค” (หมวด) รวมกันแปลว่า “หมวดที่ว่าด้วยกองแห่งศีล” ชื่อนี้สะท้อนถึงเนื้อหาของพระสูตรในหมวดนี้ ซึ่งโดยส่วนใหญ่จะเริ่มต้นด้วยการอธิบายเรื่อง “ศีล” อย่างละเอียดพิสดารเป็นพื้นฐาน แล้วจึงแสดงธรรมะในขั้นที่สูงขึ้นไปคือสมาธิและปัญญา
เนื้อหาและภาพรวมของพระสูตร
สีลขันธวรรคเป็นวรรคแรกของทีฆนิกาย ประกอบด้วยพระสูตรขนาดยาว ๑๓ พระสูตร ซึ่งมีโครงสร้างการแสดงธรรมที่เป็นแบบแผนชัดเจน คือมักจะเริ่มต้นด้วยการจำแนกศีลออกเป็น ๓ ระดับ ได้แก่ จูฬศีล (ศีลอย่างย่อย), มัชฌิมศีล (ศีลอย่างกลาง), และมหาศีล (ศีลอย่างใหญ่) ซึ่งเป็นข้อปฏิบัติสำหรับพระภิกษุโดยเฉพาะ พระสูตรเด่นในหมวดนี้ ได้แก่:
- พรหมชาลสูตร: พระสูตรว่าด้วยข่ายอันประเสริฐ เป็นพระสูตรแรกของพระสุตตันตปิฎก มีเนื้อหาสำคัญ ๒ ส่วน คือ
- ๑. การอธิบายเรื่องศีล ๓ ระดับอย่างละเอียด
- ๒. การจำแนกและทลายข่ายแห่งความเห็นผิด (ทิฏฐิ) ของลัทธิต่างๆ ในสมัยนั้น รวม ๖๒ ประการ
- สามัญญผลสูตร: พระสูตรว่าด้วยผลของความเป็นสมณะ พระเจ้าอชาตศัตรูทูลถามถึงประโยชน์ที่เห็นได้ในปัจจุบันของการออกบวช พระพุทธองค์จึงทรงแสดงลำดับขั้นของการปฏิบัติและผลที่ได้รับ ตั้งแต่การมีศีลเป็นพื้นฐาน, การสำรวมอินทรีย์, จนถึงการบรรลุฌานสมาบัติ และวิชชาต่างๆ จนเป็นพระอรหันต์ ถือเป็นพระสูตรที่แสดงภาพรวมของเส้นทางการปฏิบัติไว้อย่างสมบูรณ์
- อัมพัฏฐสูตร: ว่าด้วยการสนทนากับอัมพัฏฐมาณพ ทรงชี้ว่าบุคคลจะประเสริฐมิใช่เพราะชาติกำเนิดหรือวรรณะ แต่ประเสริฐเพราะถึงพร้อมด้วย “วิชชาและจรณะ” (ความรู้และความประพฤติ)
- เกวัฏฏสูตร: ว่าด้วยเรื่องปาฏิหาริย์ ๓ อย่าง และทรงยกย่อง “อนุสาสนีปาฏิหาริย์” (ปาฏิหาริย์คือคำสอน) ว่าเป็นสิ่งที่ประเสริฐและน่าอัศจรรย์ที่สุด
คุณค่าและความสำคัญ
สีลขันธวรรคมีความสำคัญอย่างยิ่งในฐานะเป็น “รากฐาน” ของการศึกษาและปฏิบัติในพระพุทธศาสนา เป็นหมวดที่อธิบายเรื่อง “ศีล” ของพระภิกษุสงฆ์ไว้อย่างละเอียดและเป็นระบบที่สุดในพระไตรปิฎก แสดงให้เห็นว่าศีลคือบันไดขั้นแรกที่ขาดไม่ได้ในการที่จะก้าวไปสู่สมาธิและปัญญา การศึกษาหมวดนี้ทำให้เข้าใจลำดับขั้นของการปฏิบัติ (ถึงอริยมรรค) ได้อย่างชัดเจนและเป็นรูปธรรม
☸️ ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค คือบทเริ่มต้นอันหนักแน่นที่ประกาศว่า “ศีล” คือพื้นฐานอันมั่นคงของชีวิตประเสริฐทั้งหมด พระสูตรในหมวดนี้ไม่เพียงแต่ให้รายละเอียดของข้อปฏิบัติทางกายและวาจา แต่ยังแสดงให้เห็นว่าศีลที่บริสุทธิ์นั้นเป็นเหตุปัจจัยโดยตรงที่นำไปสู่ความสงบทางใจ (สมาธิ) และความสว่างทางปัญญา (ปัญญา) การศึกษาหมวดนี้จึงเปรียบเสมือนการวางศิลาฤกษ์ให้แก่การปฏิบัติธรรมทั้งปวง