องฺ.สตฺตก.
“องฺคุตฺตรนิกาย สตฺตกนิปาต”
ความหมายของคัมภีร์ “สตฺตกนิปาต\” มาจากศัพท์บาลี ๒ คำ คือ \”สตฺตก” (สัด-ตะ-กะ) แปลว่า ๗, หมวด ๗ และ “นิปาต” แปลว่า หมวด, ชุมนุม, การรวมเข้าไว้ด้วยกัน ดังนั้น สตฺตกนิปาต จึงหมายถึง “หมวดที่รวบรวมพระสูตรซึ่งว่าด้วยธรรมะ ๗ ประการ” เป็นการจัดกลุ่มคำสอนของพระพุทธองค์ที่มีหัวข้อธรรมหรือองค์ประกอบจำนวน ๗ ข้อไว้ในที่เดียวกัน
เนื้อหาและหัวข้อธรรมที่สำคัญ
สตฺตกนิปาตเป็นหมวดที่รวบรวมหลักธรรมอันเป็นคุณสมบัติของผู้เจริญแล้วและเป็นสมบัติอันล้ำค่าของอริยบุคคล ทำให้ผู้ศึกษาเห็นเป้าหมายและคุณธรรมที่ควรพัฒนาให้เกิดขึ้นในตน ตัวอย่างธรรมะที่สำคัญในหมวดนี้ เช่น:
- อริยทรัพย์ ๗: ทรัพย์อันประเสริฐภายในจิตใจ ๗ ประการ ซึ่งเป็นทรัพย์ที่โจรหรือภัยใดๆ ก็ไม่สามารถพรากไปได้ ประกอบด้วย:
- ๑. ศรัทธา: ความเชื่อมั่นในพระรัตนตรัยและกรรม
- ๒. ศีล: ความประพฤติดีงามทางกายและวาจา
- ๓. หิริ: ความละอายต่อบาป
- ๔. โอตตัปปะ: ความเกรงกลัวต่อผลของบาป
- ๕. พาหุสัจจะ: ความเป็นผู้ได้ศึกษาเล่าเรียนมาก, ความเป็นพหูสูต
- ๖. จาคะ: ความเสียสละ, ความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่
- ๗. ปัญญา: ความรอบรู้ในกองสังขารตามความเป็นจริง
- สัปปุริสธรรม ๗: ธรรมะของสัตบุรุษ หรือคุณสมบัติของคนดี ๗ ประการ ซึ่งเป็นรากฐานของการเป็นบัณฑิตและผู้เจริญแล้ว ได้แก่ รู้จักเหตุ, รู้จักผล, รู้จักตน, รู้จักประมาณ, รู้จักกาล, รู้จักบริษัท, และรู้จักบุคคล
- โพชฌงค์ ๗: องค์แห่งการตรัสรู้ ๗ ประการ เป็นกลุ่มธรรมะที่ทำงานประสานกันในจิตของผู้ปฏิบัติวิปัสสนาจนนำไปสู่การตรัสรู้ธรรม ประกอบด้วย:
- ๑. สติ: ความระลึกได้
- ๒. ธัมมวิจยะ: ความสอดส่องในธรรม
- ๓. วิริยะ: ความเพียร
- ๔. ปีติ: ความอิ่มใจ
- ๕. ปัสสัทธิ: ความสงบกายสงบใจ
- ๖. สมาธิ: ความมีใจตั้งมั่น
- ๗. อุเบกขา: ความมีใจเป็นกลาง
- อนุสสัย ๗: กิเลสที่นอนเนื่องอยู่ในสันดาน ๗ อย่าง ซึ่งจะปรากฏออกมาเมื่อมีอารมณ์มากระทบ ได้แก่ กามราคะ, ปฏิฆะ, ทิฏฐิ, วิจิกิจฉา, มานะ, ภวราคะ, และอวิชชา
คุณค่าและความสำคัญ
สตฺตกนิปาตมีความโดดเด่นในการชี้ให้เห็นถึง “สมบัติภายใน” ที่แท้จริง (อริยทรัพย์ ๗) และ “เครื่องมือในการตรัสรู้” (โพชฌงค์ ๗) ซึ่งเป็นหัวใจสำคัญของการปฏิบัติในระดับโลกุตตระ การศึกษาหมวดนี้ช่วยให้ผู้ปฏิบัติธรรมมีเป้าหมายที่ชัดเจนว่าคุณธรรมใดที่ควรสั่งสมให้เป็นดั่งทรัพย์สินติดตัวไปในสังสารวัฏ และธรรมะหมวดใดที่ควรเจริญให้เกิดขึ้นเพื่อความสิ้นสุดแห่งทุกข์
☸️ องฺคุตฺตรนิกาย สตฺตกนิปาต คือคลังสมบัติแห่งอริยชน ที่เปิดเผยให้เห็นถึงความมั่งคั่งภายในที่แท้จริงซึ่งประเสริฐกว่าทรัพย์สินภายนอกทั้งปวง และยังได้มอบพิมพ์เขียวแห่งการตรัสรู้คือโพชฌงค์ ๗ ไว้อย่างสมบูรณ์ การศึกษาหมวดนี้จึงเป็นไปเพื่อการยกระดับจิตใจให้เป็นผู้เจริญด้วยคุณธรรม และก้าวเดินบนหนทางแห่งปัญญาเพื่อการบรรลุธรรมสูงสุด
องฺ.อฏฺฐก
“องฺคุตฺตรนิกาย อฏฺฐกนิปาต”
ความหมายของคัมภีร์ “อฏฺฐกนิปาต” มาจากศัพท์บาลี ๒ คำ คือ “อฏฺฐก” (อัด-ถะ-กะ) แปลว่า ๘ และ “นิปาต” แปลว่า หมวด, ชุมนุม, การรวมเข้าไว้ด้วยกัน ดังนั้น อฏฺฐกนิปาต จึงหมายถึง “หมวดที่รวบรวมพระสูตรซึ่งว่าด้วยธรรมะ ๘ ประการ” เป็นการจัดกลุ่มคำสอนของพระพุทธองค์ที่มีหัวข้อธรรมหรือองค์ประกอบจำนวน ๘ ข้อไว้ในที่เดียวกัน
เนื้อหาและหัวข้อธรรมที่สำคัญ
แก่นของพระสูตรในหมวดนี้คือการแสดงหลักธรรมในแง่มุมต่างๆ ที่มีจำนวน ๘ ประการ ซึ่งล้วนเป็นคำสอนที่สำคัญและสามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้ทั้งในชีวิตประจำวันและการปฏิบัติเพื่อความพ้นทุกข์ ตัวอย่างธรรมะที่ปรากฏในหมวดนี้ เช่น:
- โลกธรรม ๘: ธรรมะคู่โลกที่ทุกชีวิตต้องประสบ เป็นธรรมะที่รู้จักกันอย่างแพร่หลายที่สุดหมวดหนึ่ง ประกอบด้วย ๔ คู่ คือ
๑. มีลาภ – เสื่อมลาภ
๒. มียศ – เสื่อมยศ
๓. มีสรรเสริญ – มีนินทา
๔. มีสุข – มีทุกข์ - ทานวัตถุ ๘: เหตุแห่งการให้ทาน หรือสิ่งที่บุคคลให้เป็นทาน ๘ ประการ
- มรรคมีองค์ ๘: ข้อปฏิบัติอันประเสริฐ ๘ ประการเพื่อความดับทุกข์ ซึ่งแม้จะเป็นหัวใจของพระพุทธศาสนา แต่ในหมวดนี้ก็จะมีการนำมาอธิบายในแง่มุมเฉพาะต่างๆ
- อภิภายตนะ ๘: ธรรมะอันเป็นเหตุให้ครอบงำอารมณ์ต่างๆ ได้ เป็นธรรมะในระดับการปฏิบัติสมาธิชั้นสูง ๘ ประการ
- วิโมกข์ ๘: ธรรมะเป็นเครื่องหลุดพ้นจากกิเลส หรือความหลุดพ้น ๘ ประการ เป็นสภาวะทางจิตที่เกิดจากการเจริญสมาธิและวิปัสสนา
คุณค่าและความสำคัญ
อฏฺฐกนิปาตมีความสำคัญอย่างยิ่งในการช่วยให้ผู้ศึกษาเข้าใจหลักธรรมที่ซับซ้อนได้อย่างเป็นระบบ การจัดหมวดหมู่เป็นเลข ๘ ช่วยให้ง่ายต่อการจดจำและเห็นความเชื่อมโยงขององค์ธรรมแต่ละข้อ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเรื่องโลกธรรม ๘ ที่ถือเป็นความจริงของชีวิตที่พุทธศาสนิกชนสามารถนำไปพิจารณาเพื่อตั้งสติและวางใจให้เป็นกลางได้เมื่อต้องเผชิญกับความผันผวนของโลก
☸️ องฺคุตฺตรนิกาย อฏฺฐกนิปาต คือคลังแห่งปัญญาที่รวบรวมคำสอนหมวด ๘ อันลึกซึ้งและนำไปใช้ได้จริง เป็นเครื่องมือให้ผู้ปฏิบัติได้ตรวจสอบสภาวธรรมทั้งทางโลกและทางธรรม ตั้งแต่ความจริงพื้นฐานของชีวิตไปจนถึงสภาวะแห่งความหลุดพ้นสูงสุด การศึกษาหมวดนี้จึงเป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อการพัฒนาตนในทุกระดับ
องฺ.นวก.
“องฺคุตฺตรนิกาย นวกนิปาต”
ความหมายของชื่อคัมภีร์ “นวกนิปาต” มาจากศัพท์บาลี ๒ คำ คือ “นวก” (นะ-วะ-กะ) แปลว่า ๙, หมวด ๙ และ “นิปาต” แปลว่า หมวด, ชุมนุม, การรวมเข้าไว้ด้วยกัน ดังนั้น นวกนิปาต จึงหมายถึง “หมวดที่รวบรวมพระสูตรซึ่งว่าด้วยธรรมะ ๙ ประการ” เป็นการจัดกลุ่มคำสอนของพระพุทธองค์ที่มีหัวข้อธรรมหรือองค์ประกอบจำนวน ๙ ข้อไว้ในที่เดียวกัน
เนื้อหาและหัวข้อธรรมที่สำคัญ
นวกนิปาตเป็นหมวดที่รวบรวมหลักธรรมที่ลึกซึ้ง โดยเฉพาะที่เกี่ยวกับการปฏิบัติสมาธิภาวนาในระดับสูง และการวิเคราะห์สภาวะทางจิตใจอย่างละเอียด ตัวอย่างธรรมะที่สำคัญในหมวดนี้ เช่น:
- อนุปุพพวิหาร ๙: ธรรมเป็นเครื่องอยู่โดยลำดับ ๙ ประการ หมายถึงลำดับขั้นของการเข้าสมาบัติ หรือฌานสมาบัติ ตั้งแต่ขั้นต้นจนถึงขั้นสูงสุด ซึ่งเป็นแผนผังของการปฏิบัติสมาธิอย่างชัดเจน ได้แก่
- ๑. ปฐมฌาน (ฌานที่ ๑)
- ๒. ทุติยฌาน (ฌานที่ ๒)
- ๓. ตติยฌาน (ฌานที่ ๓)
- ๔. จตุตถฌาน (ฌานที่ ๔)
- ๕. อากาสานัญจายตนฌาน (ฌานที่กำหนดอากาศไม่มีที่สิ้นสุดเป็นอารมณ์)
- ๖. วิญญาณัญจายตนฌาน (ฌานที่กำหนดวิญญาณไม่มีที่สิ้นสุดเป็นอารมณ์)
- ๗. อากิญจัญญายตนฌาน (ฌานที่กำหนดความไม่มีอะไรเลยเป็นอารมณ์)
- ๘. เนวสัญญานาสัญญายตนฌาน (ฌานที่เข้าถึงภาวะมีสัญญาก็ไม่ใช่ ไม่มีสัญญาก็ไม่ใช่)
- ๙. สัญญาเวทยิตนิโรธ (การเข้าถึงความดับสิ้นแห่งสัญญาและเวทนา)
- อาฆาตวัตถุ ๙: เรื่องอันเป็นที่ตั้งแห่งความผูกโกรธ ๙ ประการ เป็นการวิเคราะห์สาเหตุของความโกรธอย่างละเอียดว่ามาจากความคิดที่ว่า “ผู้อื่นได้กระทำ, กำลังกระทำ, หรือจักกระทำ” สิ่งที่ไม่ดีแก่เรา, แก่คนที่เรารัก, หรือแก่คนที่เราริษยา (คือทำดีแก่ศัตรูเรา) การเข้าใจสิ่งนี้เป็นหนทางสู่การละความโกรธ
- สัตตาวาส ๙: ภพเป็นที่อยู่ของหมู่สัตว์ ๙ แห่ง ซึ่งแสดงถึงภูมิที่อยู่ของสัตว์โลกตามอำนาจกรรม ตั้งแต่ภพของสัตว์ที่มีกายต่างกัน มีสัญญาต่างกัน ไปจนถึงภพของอรูปพรหม
คุณค่าและความสำคัญ
นวกนิปาตมีความโดดเด่นอย่างยิ่งในการให้ “แผนที่” ของการปฏิบัติสมาธิภาวนาขั้นสูงไว้อย่างละเอียดในเรื่องอนุปุพพวิหาร ๙ ซึ่งเป็นประโยชน์อย่างมหาศาลสำหรับผู้ที่ต้องการศึกษาและปฏิบัติสมถกรรมฐานอย่างจริงจัง ขณะเดียวกันก็ยังแสดงให้เห็นถึงความละเอียดอ่อนในการวิเคราะห์จิตใจของมนุษย์ เช่น เรื่องอาฆาตวัตถุ ๙ ทำให้หมวดนี้มีคุณค่าทั้งในฐานะคู่มือการปฏิบัติขั้นสูงและตำราจิตวิทยาเชิงพุทธ
☸️ องฺคุตฺตรนิกาย นวกนิปาต คือชุมนุมแห่งคำสอนหมวด ๙ ที่เน้นหนักไปในทางปฏิบัติภาวนาและสภาวะทางจิตที่ลึกซึ้ง เป็นการเปิดเผยเส้นทางแห่งการฝึกฝนจิตใจอย่างเป็นลำดับขั้น ตั้งแต่การขจัดกิเลสในชีวิตประจำวัน (ความโกรธ) ไปจนถึงการบรรลุสมาบัติขั้นสูงสุด (นิโรธสมาบัติ) แสดงให้เห็นถึงความสมบูรณ์ของหนทางแห่งการดับทุกข์ในพระพุทธศาสนา