องฺ. จตุกฺก. องฺคุตฺตรนิกาย
จตุกฺกนิปาต
ความหมายของชื่อคัมภีร์ “จตุกฺกนิปาต” มาจากศัพท์บาลี ๒ คำ คือ “จตุกฺก” (จะ-ตุก-กะ) แปลว่า ๔, หมวด ๔ และ “นิปาต” แปลว่า หมวด, ชุมนุม, การรวมเข้าไว้ด้วยกัน
ดังนั้น จตุกฺกนิปาต จึงหมายถึง “หมวดที่รวบรวมพระสูตรซึ่งว่าด้วยธรรมะ ๔ ประการ” เป็นการจัดกลุ่มคำสอนของพระพุทธองค์ที่มีหัวข้อธรรมหรือองค์ประกอบจำนวน ๔ ข้อไว้ในที่เดียวกัน
เนื้อหาและหัวข้อธรรมที่สำคัญ
จตุกฺกนิปาตเป็นหมวดที่รวบรวมหลักธรรมสำคัญที่เป็นรากฐานของพระพุทธศาสนาไว้เป็นจำนวนมาก ธรรมะหมวด ๔ ที่ปรากฏในหมวดนี้ล้วนมีความลึกซึ้งและเกี่ยวข้องกับการดำเนินชีวิตอย่างถูกต้องดีงาม ตัวอย่างเช่น:
- อริยสัจ ๔: ความจริงอันประเสริฐ ๔ ประการ ซึ่งเป็นหัวใจของพระพุทธศาสนา ประกอบด้วย:
- ทุกข์: สภาพที่ทนได้ยาก, สภาวะที่บีบคั้น (ความเกิด แก่ เจ็บ ตาย)
- สมุทัย: เหตุให้เกิดทุกข์ (ตัณหา)
- นิโรธ: ความดับทุกข์ (นิพพาน)
- มรรค: หนทางปฏิบัติเพื่อถึงความดับทุกข์ (มรรคมีองค์ ๘)
- อิทธิบาท ๔: คุณเครื่องให้ถึงความสำเร็จตามที่ประสงค์ ๔ ประการ ได้แก่
- ฉันทะ (ความพอใจ),
- วิริยะ (ความเพียร),
- จิตตะ (ความเอาใจใส่)
- วิมังสา (ความหมั่นตริตรอง)
- พรหมวิหาร ๔: ธรรมะเครื่องอยู่อย่างประเสริฐของผู้ใหญ่ ๔ ประการ ประกอบด้วย
- เมตตา
- กรุณา
- มุทิตา
- อุเบกขา
- จักร ๔: ธรรมะอันนำไปสู่ความเจริญ ๔ ประการ ดุจล้อรถที่นำไปสู่ที่หมาย ได้แก่
- ปฏิรูปเทสวาส: การอยู่ในประเทศหรือถิ่นอันสมควร
- สัปปุริสูปัสสย: การคบหาสัตบุรุษ บัณฑิต หรือผู้รู้
- อัตตสัมมาปณิธิ: การตั้งตนไว้ชอบ
- ปุพเพกตปุญญตา: ความเป็นผู้มีบุญที่ได้ทำไว้ในกาลก่อน
- อคติ ๔: ฐานะอันไม่พึงถึง หรือความลำเอียง ๔ ประการ ได้แก่
- ฉันทาคติ (ลำเอียงเพราะรัก)
- โทสาคติ (ลำเอียงเพราะชัง)
- โมหาคติ (ลำเอียงเพราะหลง)
- ภยาคติ (ลำเอียงเพราะกลัว)
คุณค่าและความสำคัญ
จตุกฺกนิปาต เป็นแหล่งรวมหลักธรรมที่เป็นรากฐานสำคัญและเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวาง ทำให้ผู้ศึกษาสามารถทำความเข้าใจแก่นคำสอนของพระพุทธศาสนาได้อย่างเป็นระบบ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องเป้าหมายสูงสุด (อริยสัจ ๔), หลักการทำงานให้สำเร็จ (อิทธิบาท ๔), หลักการอยู่ร่วมกันในสังคม (พรหมวิหาร ๔) หรือหลักการสร้างความเจริญให้ชีวิต (จักร ๔) ก็รวมอยู่ในหมวดนี้ทั้งสิ้น
☸️ องฺคุตฺตรนิกาย จตุกฺกนิปาต คือแบบแผนแห่งการดำเนินชีวิตอันประเสริฐที่พระพุทธองค์ทรงวางไว้ให้ การศึกษาธรรมะหมวด ๔ ในคัมภีร์นี้เปรียบเสมือนการได้รับแผนที่และเครื่องมือที่ครบถ้วนสำหรับการเดินทางในวัฏสงสาร เพื่อสร้างประโยชน์ในปัจจุบันและมุ่งหน้าไปสู่ความดับทุกข์ได้อย่างถูกต้องและมั่นคง