พระสุตตันตปิฎก หรือเรียกสั้นๆ ว่า พระสูตร เป็นหมวดที่ประมวล พระธรรมเทศนา คำบรรยายธรรม และเรื่องเล่าต่างๆ อันยักเยื้องตามบุคคลและโอกาส เป็นธรรมที่แสดงโดยใช้สมมุติโวหาร คือยกสัตว์ บุคคล กษัตริย์ เทวดา เป็นต้น มาแสดง มีคำสอนทั้งสิ้น ๒๑,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ แบ่งออกเป็น ๕ นิกาย เรียกโดยย่อว่า ที. มะ. สัง. อัง. ขุ. (หัวใจพระสูตร) ได้แก่
๑. ทีฆนิกาย ประกอบด้วย พระสูตรขนาดยาว จำนวน ๓๔ สูตร
๒. มัชฌิมนิกาย ประกอบด้วย พระสูตรขนาดปานกลางจำนวน ๑๕๒ สูตร
๓. สังยุตตนิกาย ประกอบด้วย พระสูตรที่จัดเป็นหมวดหมู่ เรียกว่า สังยุตต์ มีชื่อตามเนื้อหา เช่น เกี่ยวกับแคว้นโกสล เรียกว่า โกสลสังยุตต์ เกี่ยวกับมรรคเรียกว่า มรรคสังยุตต์ มีจำนวน ๗,๗๖๒ สูตร
๔. อังคุตตรนิกาย ประกอบด้วย พระสูตรที่จัดหมวดหมู่ตามจำนวนข้อของหลักธรรม เรียกว่า นิบาต เช่น เอกนิบาต ว่าด้วยหลักธรรมที่มี หัวข้อเดียว จนถึงหลักธรรมที่มี ๑๑ หัวข้อที่เรียกว่า เอกาทสกนิบาต ในนิกายนี้มีจำนวนพระสูตร ๙,๕๕๗ สูตร
๕. ขุททกนิกาย ประกอบด้วยภาษิตเบ็ดเตล็ด ประวัติและนิทานต่างๆ นอกเหนือจากที่จัดไว้ในนิกายทั้ง ๔ ข้างต้น แบ่งออกเป็นหมวดได้ ๑๕ หมวดคือ
- ๕.๑) ขุททกปาฐะ แสดงบทสวดเล็กๆ น้อยๆ โดยมากเป็นบทสวดสั้นๆ
- ๕.๒) ธรรมบท แสดงคาถาพุทธภาษิต ประมาณ ๓๐๐ คาถา
- ๕.๓) อุทาน แสดงพระพุทธดำรัสที่เปล่งอุทานเป็นภาษิตโดยมีเนื้อเรื่อง ประกอบตามสมควร
- ๕.๔) อิติวุตตก แสดงคำอ้างอิงว่าพระพุทธเจ้าตรัสไว้อย่างนั้นอย่างนี้
- ๕.๕) สุตตนิบาต เป็นหมวดที่รวบรวมพระสูตรเบ็ดเตล็ดไว้ด้วยกัน
- ๕.๖) วิมานวัตถุ แสดงเรื่องราวของผู้ได้วิมานและแสดงเหตุที่ทำให้ได้ วิมานไว้ด้วย
- ๕.๗) เปตวัตถุ แสดงเรื่องราวของเปรตที่ได้ทำบาปกรรมไว้
- ๕.๘) เถรคาถา แสดงภาษิตต่างๆ ของพระอรหันตสาวก
- ๕.๙) เถรีคาถา แสดงภาษิตต่างๆ ของพระอรหันตสาวิกา
- ๕.๑๐) ชาดก เป็นหมวดที่ประมวลคาถาธรรมภาษิตเกี่ยวกับเรื่องราวในอดีตชาติของพระพุทธองค์
- ๕.๑๑) นิทเทส เป็นหมวดที่ว่าด้วยเรื่องของนิทเทส (การชี้แจง, การแสดง, การจำแนก) แบ่งเป็นมหานิทเทส และจุลนิทเทส
- ๕.๑๒) ปฏิสัมภิทามรรค กล่าวถึงการปฏิบัติเพื่อเข้าถึงความมีปัญญาอันประเสริฐ
- ๕.๑๓) อปทาน หมวดนี้จะกล่าวถึงอัตตชีวประวัติของพระพุทธองค์และ พระอรหันตสาวกและอรหันตสาวิกา
- ๕.๑๔) พุทธวงศ์ แสดงประวัติของอดีตพระพุทธเจ้า ๒๔ พระองค์
- ๕.๑๕) จริยาปิฎก แสดงเรื่องราวการบำเพ็ญบารมีของพระพุทธเจ้า
พระสุตตันตปิฎก คือหมวดที่สองของพระไตรปิฎก เป็นที่รวบรวมพระธรรมเทศนาที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงแก่บุคคลต่างๆ ในสถานที่และโอกาสที่แตกต่างกัน เนื้อหาส่วนใหญ่เป็นร้อยแก้ว มีลักษณะเป็นเรื่องเล่า บทสนทนา และคำบรรยายธรรม โดยแบ่งออกเป็น ๕ หมวดหลัก เรียกว่า นิกาย
🔹 ทีฆนิกาย
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๙ – ๑๑หมวดรวบรวมพระสูตรขนาดยาว เช่น ว่าด้วยเรื่องกำเนิดโลก, ลักษณะมหาบุรุษ, และมหาปรินิพพาน เป็นต้น
- สีลขันธวรรค (๑๓ พระสูตร)
- มหาวรรค (๑๐ พระสูตร)
- ปาฏิกวรรค (๑๑ พระสูตร)
🔹 มัชฌิมนิกาย
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๒ – ๑๔หมวดรวบรวมพระสูตรขนาดกลาง อธิบายหลักธรรมสำคัญ เช่น อริยมรรค, ปฏิจจสมุปบาท ถือเป็นหมวดที่อธิบายคำสอนไว้อย่างครบถ้วนที่สุด
- มูลปัณณาสก์ (๕๐ พระสูตร)
- มัชฌิมปัณณาสก์ (๕๐ พระสูตร)
- อุปริปัณณาสก์ (๕๒ พระสูตร)
🔹 สังยุตตนิกาย
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๕ – ๑๙หมวดที่จัดกลุ่มพระสูตรตามหัวข้อธรรมที่เกี่ยวข้องกัน เช่น เรื่องขันธ์ ๕, อายตนะ, และอริยสัจ ๔
- สคาถวรรค (ว่าด้วยเรื่องที่มีคาถา)
- นิทานวรรค (ว่าด้วยเหตุปัจจัยและปฏิจจสมุปบาท)
- ขันธวารวรรค (ว่าด้วยเรื่องขันธ์ ๕)
- สฬายตนวรรค (ว่าด้วยอายตนะ ๖)
- มหาวารวรรค (ว่าด้วยหลักธรรมใหญ่ เช่น อริยมรรค)
🔹 อังคุตตรนิกาย
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๐ – ๒๔หมวดที่จัดกลุ่มพระสูตรตามจำนวนหัวข้อธรรม จาก ๑ ถึง ๑๑ เพื่อให้ง่ายต่อการจดจำ
- เอกนิบาต (หมวดธรรมะ ๑ ข้อ)
- ทุกนิบาต (หมวดธรรมะ ๒ ข้อ)
- ติกนิบาต (หมวดธรรมะ ๓ ข้อ)
- จตุกกนิบาต (หมวดธรรมะ ๔ ข้อ)
- ปัญจกนิบาต (หมวดธรรมะ ๕ ข้อ)
- ฉักกนิบาต (หมวดธรรมะ ๖ ข้อ)
- สัตตกนิบาต (หมวดธรรมะ ๗ ข้อ)
- อัฏฐกนิบาต (หมวดธรรมะ ๘ ข้อ)
- นวกนิบาต (หมวดธรรมะ ๙ ข้อ)
- ทสกนิบาต (หมวดธรรมะ ๑๐ ข้อ)
- เอกาทสกนิบาต (หมวดธรรมะ ๑๑ ข้อ)
🔹 ขุททกนิกาย
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๕ – ๓๓หมวดรวบรวมธรรมะเบ็ดเตล็ด มีทั้งร้อยแก้วและร้อยกรอง เช่น ธรรมบท, ชาดก, และเถรคาถา
- ขุททกปาฐะ (บทสวดสั้นๆ)
- ธรรมบท (คาถาธรรม ๔๒๓ คาถา)
- อุทาน (พระคาถาที่ทรงเปล่งด้วยความเบิกบานพระทัย)
- อิติวุตตกะ (พระสูตรที่อ้างอิงคำตรัสของพระพุทธเจ้า)
- สุตตนิบาต (ชุมนุมพระสูตร)
- วิมานวัตถุ (เรื่องราวของผู้ที่เกิดในสวรรค์)
- เปตวัตถุ (เรื่องราวของเปรต)
- เถรคาถา (คาถาของพระอรหันตเถระ)
- เถรีคาถา (คาถาของพระอรหันตเถรี)
- ชาดก (เรื่องในอดีตชาติของพระโพธิสัตว์)
- นิทเทส (คำอธิบายขยายความพระสูตร)
- ปฏิสัมภิทามรรค (ทางแห่งปัญญาแตกฉาน)
- อปทาน (เรื่องราวในอดีตของพระอรหันต์)
- พุทธวงศ์ (ประวัติของพระพุทธเจ้า ๒๕ พระองค์)
- จริยาปิฎก (จริยาวัตรของพระโพธิสัตว์)