องฺ.ทสก.
“องฺคุตฺตรนิกาย ทสกนิปาต”
ความหมายของชื่อคัมภีร์ “ทสกนิปาต” มาจากศัพท์บาลี ๒ คำ คือ “ทสก” (ทะ-สะ-กะ) แปลว่า ๑๐, หมวด ๑๐ และ “นิปาต” แปลว่า หมวด, ชุมนุม, การรวมเข้าไว้ด้วยกัน ดังนั้น ทสกนิปาต จึงหมายถึง “หมวดที่รวบรวมพระสูตรซึ่งว่าด้วยธรรมะ ๑๐ ประการ” เป็นการจัดกลุ่มคำสอนของพระพุทธองค์ที่มีหัวข้อธรรมหรือองค์ประกอบจำนวน ๑๐ ข้อ ซึ่งมักเป็นหมวดธรรมที่สมบูรณ์ในตัวเอง
เนื้อหาและหัวข้อธรรมที่สำคัญ
ทสกนิปาตเป็นหมวดที่รวบรวมหลักธรรมไว้อย่างครบถ้วนสมบูรณ์ในหลายหัวข้อ ครอบคลุมตั้งแต่หลักจริยธรรมพื้นฐานไปจนถึงหลักปฏิบัติสมาธิขั้นสูงและสภาวะของผู้บรรลุธรรม ตัวอย่างธรรมะที่สำคัญในหมวดนี้ เช่น:
- กุศลกรรมบถ ๑๐ และ อกุศลกรรมบถ ๑๐: ทางแห่งการกระทำที่เป็นกุศล (ความดี) และอกุศล (ความชั่ว) ๑๐ ประการ เป็นบรรทัดฐานทางศีลธรรมที่สำคัญที่สุดหมวดหนึ่ง แบ่งเป็น ๓ ทางคือ:
- กายกรรม ๓: ไม่ฆ่าสัตว์, ไม่ลักทรัพย์, ไม่ประพฤติผิดในกาม
- วจีกรรม ๔: ไม่พูดเท็จ, ไม่พูดส่อเสียด, ไม่พูดคำหยาบ, ไม่พูดเพ้อเจ้อ
- มโนกรรม ๓: ไม่โลภอยากได้ของผู้อื่น, ไม่พยาบาทปองร้าย, มีความเห็นชอบ (สัมมาทิฏฐิ)
- (ส่วนอกุศลกรรมบถมีลักษณะตรงกันข้าม)
- นาถกรณธรรม ๑๐: ธรรมะที่สร้างที่พึ่งให้แก่ตนเอง ๑๐ ประการ เป็นคุณธรรมที่ทำให้บุคคลเป็นที่พึ่งของตนได้อย่างแท้จริง เช่น มีศีล, มีความเป็นพหูสูต, มีกัลยาณมิตร, เป็นคนว่าง่าย, มีความเพียร เป็นต้น
- กสิณ ๑๐: อุปกรณ์สำหรับเพ่งเพื่อการเจริญสมาธิ ๑๐ อย่าง เป็นกรรมฐานกองสำคัญที่ทำให้จิตสงบและตั้งมั่นเป็นอัปปนาสมาธิ ได้แก่ ปฐวีกสิณ (ดิน), อาโปกสิณ (น้ำ), เตโชกสิณ (ไฟ), วาโยกสิณ (ลม), นีลกสิณ (สีเขียว/น้ำเงิน), ปีตกสิณ (สีเหลือง), โลหิตกสิณ (สีแดง), โอทาตกสิณ (สีขาว), อากาสกสิณ (ช่องว่าง), และวิญญาณกสิณ (วิญญาณ)
- อริยวาส ๑๐: ธรรมเป็นเครื่องอยู่ของพระอริยเจ้า ๑๐ ประการ คือการที่พระอริยบุคคลละสังโยชน์เบื้องต่ำ ๕ ประการได้แล้ว และประกอบด้วยองค์ ๕ อื่นอีก
คุณค่าและความสำคัญ
ทสกนิปาตมีความโดดเด่นในการนำเสนอหมวดธรรมที่ “ครบจบในตัวเอง” หลายหมวด เช่น กุศลกรรมบถ ๑๐ ที่เป็นเหมือนธรรมนูญชีวิตของชาวพุทธ หรือนาถกรณธรรม ๑๐ ที่เป็นแผนการพัฒนาตนเองอย่างสมบูรณ์ นอกจากนี้ยังให้แนวทางการปฏิบัติสมาธิที่ชัดเจน (กสิณ ๑๐) ทำให้หมวดนี้มีคุณค่าทั้งในแง่เป็นแนวทางการดำเนินชีวิต และเป็นคู่มือการปฏิบัติภาวนาอย่างจริงจัง
☸️ องฺคุตฺตรนิกาย ทสกนิปาต คือชุมนุมแห่งคำสอนหมวด ๑๐ ที่มีความสมบูรณ์และครบถ้วนในตัวเอง เปรียบเสมือนการได้รับชุดเครื่องมือสำเร็จรูปที่สามารถนำไปใช้สร้างสรรค์ชีวิตที่ดีงามได้ทันที ตั้งแต่การประพฤติตนทางกาย วาจา ใจ ให้ถูกต้อง ไปจนถึงการฝึกฝนจิตใจให้เกิดสมาธิและปัญญาอันเป็นหนทางสู่ความพ้นทุกข์ในที่สุด